Οι επιπτώσεις της πανδημίας στη ζωή των εφήβων

Α. ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Κείμενο 1. 2020, Ένα έτος που χάθηκε από τη ζωή μας;, άρθρο από μαθητική εφημερίδα
Κείμενο 2. Τασούλα Επτακοίλη, Με βλέπεις; [Μεγάλο Σάββατο]
Κείμενο 3. Γι­ώ­τα Ἀρ­γυ­ρο­πού­λου, Πέ­τρα ρι­ζι­μιά

Β. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Η χρήση των ρηματικών χρόνων στα μη λογοτεχνικά και τα λογοτεχνικά κείμενα
Ο αφηγηματικός χρόνος

Κατεβάστε το κριτήριο αξιολόγησης με τη σχετική θεωρία και τις εφαρμογές/ασκήσεις από εδώ (icloud) ή από εδώ (pdf)

Click to access pandimia_efivia.pdf

Α. ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Κείμενο 1. 2020 Ένα έτος που χάθηκε από τη ζωή μας;
Το κείμενο προέρχεται από τη μαθητική εφημερίδα «Το Βήμα Καστριτσίου-Πάτρας», η οποία συντάχθηκε από τους μαθητές του Γενικού Λυκείου Κατστριτσίου και τυπώθηκε και εκδόθηκε με τη συνδρομή της ημερήσιας εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ» (Μάϊος 2021): https://www.tovima.gr/printed_post/2020crena-etoscrpou-xathike-crapo-crti-zoi-mas/

Μαθητές ρωτούν τους συμμαθητές τους για τις απώλειες που βίωσαν σε μια χρονιά που όλοι την περάσαμε κυρίως στα… σπίτια μας.

Η Μ.Α. Σ. ρωτά την Δ. Π.
Τι σου είναι πιο στενάχωρο μέσα στην κατάσταση των περιορισμών που ζούμε;
«Η απομάκρυνση από τα αγαπημένα πρόσωπα με στενοχωρεί ιδιαίτερα. Μια ζεστή αγκαλιά από τον παππού ή τη γιαγιά, ένα γλυκό φιλί, ένα τρυφερό χάδι είναι μικρές απολαύσεις που τώρα εκτιμώ και νοσταλγώ πολύ. Η κοινωνική απομόνωση που αντιμετωπίζουμε μου δημιουργεί συναισθήματα αγωνίας και φόβου για την εξέλιξη της νόσου και εκνευρισμού για την απώλεια της ελευθερίας μας».

Έχει γραφτεί πως λόγω του φόβου της μόλυνσης «ο Άλλος αντιμετωπίζεται σαν διαβρωτική απειλή». Γενικά όμως υπάρχουμε μέσα από τον Άλλον. Πώς νομίζεις ότι ξεπερνιέται αυτή η αντίφαση;
«Αυτή την περίοδο το «εγώ» το θεωρούμε ως υπέρτατη αξία και τον «άλλον» ως θανάσιμη απειλή. Αντιμετωπίζουμε τον συνάνθρωπό μας ως πιθανό φορέα του ιού, καθώς μας κατακλύζει ο φόβος. Βέβαια, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον. Ειδικά στην περίοδο που ζούμε ο «ένας» έχει ανάγκη τον «άλλον». Είναι αναπόφευκτα μια λογική σχέση εξάρτησης και αργά ή γρήγορα θα αποκατασταθεί».

Το 2020 λόγω της πανδημίας ήταν μια χρονιά ματαιώσεων και ανατροπών. Τι προσδοκάς από το 2021;
«Παρ’ όλο που το 2020 ήταν μια χρονιά ανατροπών, μας έδωσε την ευκαιρία να αναθεωρήσουμε την αξία του σημαντικού. Από το 2021 προσδοκώ το αποτύπωμα που θα αφήσει η πανδημία του κορωνοϊού να είναι θετικό και οι άνθρωποι να επικεντρώνονται στη σωματική και ψυχική τους υγεία. Κυρίως, να πάψουν να αναζητούν την ευτυχία στα υλικά αγαθά».

Η Ζ. Α. ρωτά την Κ. Κ.
Πώς νιώθεις για αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, για τους χιλιάδες θανάτους καθημερινά; Σε έχει επηρεάσει ψυχολογικά; Έχεις κάποιες σκέψεις για αυτό;
«Στην αρχή δεν είχα συνειδητοποιήσει τη σοβαρότητα της κατάστασης και τις συνέπειες που έχει αυτός ο φονικός ιός. Έπειτα όμως από την τραγωδία που διαδραματίζεται μέχρι και σήμερα, τους χιλιάδες θανάτους στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, έχω προβληματιστεί ιδιαίτερα, όπως και οι περισσότεροι πιστεύω. Μαθαίνοντας πρόσφατα ότι ένας γνωστός είχε νοσήσει από κορωνοϊό, ένιωσα και η ίδια να απειλούμαι αλλά και τα πρόσωπα που αγαπάω. Για όλους είναι δύσκολη αυτή η περίοδος, αλλά οφείλουμε να προσέχουμε, για να εξασφαλίσουμε τόσο τη δική μας όσο και την υγεία των άλλων. Αυτό το διάστημα συνειδητοποίησα τον καταλυτικό ρόλο της «ατομικής ευθύνης» για την ευρυθμία μιας κοινωνίας. Νιώθω ότι αυτό με ωρίμασε, κατά κάποιον τρόπο».

Η Ε. Σ. ρωτά την Π. Μ.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας σημειώνεται αλματώδης αύξηση στη χρήση των social media.  Είναι αληθές πως οι μαθητές έχετε επηρεαστεί από αυτή την έξαρση;
«Οι νέοι είμαστε εξοικειωμένοι εδώ και καιρό με τα social media αλλά με την καραντίνα οι ώρες που περνάω μπροστά από το κινητό μου έχουν σχεδόν διπλασιαστεί. Είναι όμως το μόνο μέσο για να επικοινωνώ, ψηφιακά δυστυχώς, με τους φίλους μου. Δεν πιστεύω πως οι ώρες που περνάω μπροστά από την οθόνη του κινητού μου με έχουν επηρεάσει ιδιαίτερα, διότι έμαθα από τον πρώτο εγκλεισμό να ελέγχω τη χρήση του και να μην επιδρά αρνητικά στην ενασχόλησή μου με τα μαθήματα και τις άλλες βιωματικές δραστηριότητές μου. Ομως, σίγουρα, τα άτομα που δεν έχουν αυτοκυριαρχία μπορούν εύκολα να πέσουν στην παγίδα της εξάρτησης».

Έχει παρατηρηθεί πως στη διάρκεια της πανδημίας ελλοχεύουν αρνητικές συνέπειες για την ψυχική υγεία της πλειονότητας των νέων στη χώρα μας. Σε εσένα πώς έχει επιδράσει ψυχολογικά; Έχει επηρεάσει την ενασχόλησή σου με το διάβασμα;
«Η πανδημία είναι γεγονός ότι μπορεί να επιδράσει θετικά και αρνητικά στον ανθρώπινο ψυχισμό. Ο καθένας μας προσλαμβάνει διαφορετικά τις εξελίξεις. Οι αιτίες πολυπαραγοντικές. Προσωπικά ο εγκλεισμός έχει επιδράσει περισσότερο θετικά παρά αρνητικά στην ψυχολογία και στο διάβασμά μου. Προσπαθώ να προσαρμόζομαι στις αλλαγές και να τις στρέφω υπέρ μου».

Κείμενο 2. Τασούλα Επτακοίλη, [Μεγάλο Σάββατο]
Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο «Με βλέπεις;», που γεννήθηκε στο διάστημα της «καραντίνας» (2020) λόγω της πανδημίας. Η Φωτεινή Τσαλίκογλου και η Τασούλα Επτακοίλη αλληλογραφούν, προσπαθώντας να κατανοήσουν τα όσα πρωτόγνωρα συμβαίνουν γύρω τους. Φωτεινή Τσαλίκογλου, Τασούλα Επτακοίλη, Με βλέπεις;, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2020, σελ. 52

Μεγάλο Σάββατο
Σήμερα στο σούπερ μάρκετ έγινε μεγάλος καβγάς. Δυο γυναίκες ήταν μπροστά στον πάγκο με τα λαχανικά. Μεσήλικες, καλοβαλμένες. Η μία διάλεγε μαρούλι· έπιανε το ένα, το κοίταζε, το άφηνε για να πιάσει το επόμενο. Χωρίς γάντια. Η άλλη της έκανε παρατήρηση. Τις έβλεπα από μακριά, τα πρόσωπά τους άρχισαν να κοκκινίζουν, οι φωνές τους δυνάμωναν σαν το κύμα που πλησιάζει την ακτή και σκάει με ορμή πάνω στα βράχια. Λόγο τον λόγο, έφτασαν να ξεστομίζουν βρισιές ανείπωτες. Με μίσος, με περιφρόνηση. Σκέτο δηλητήριο. Με αφορμή τα γυμνά δάχτυλα πάνω σ’ ένα μαρούλι.
Φαίνεται αστείο ίσως. Αλλά δεν είναι.
Τρέμω στη σκέψη τού πόσος καταπιεσμένος θυμός, πόσα ζοφερά συναισθήματα, πόσα αγκάθια θα βγουν στην επιφάνεια μόλις αυτή η δοκιμασία τελειώσει. Ή μόλις νομίσουμε ότι θα έχει τελειώσει. Πόσες καρδιές θα μείνουν εντελώς άδειες όταν πια θα έχει στραγγίξει από μέσα τους ο φόβος.
Κι όλα αυτά εξαιτίας της αφής. Που την τρέμουμε και ταυτόχρονα την αποζητούμε όσο τίποτ’ άλλο αυτόν τον καιρό.
Το δέρμα μας, με περισσότερες από ενάμισι εκατομμύριο νευρικές απολήξεις, είναι το μεγαλύτερο όργανό μας. Είναι το κάστρο μας, το τείχος που πρέπει να κρατήσει μακριά τον ιό. Και την ίδια ώρα γίνεται φυλακή. Μας στερεί το χάδι, τις αγκαλιές, τη χαρά της εξερεύνησης του κόσμου που μας περιβάλλει.
«Τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται, έχουν μνήμη», λέει ο Καβάφης.
Θα θυμούνται, άραγε, τα χείλη και τα ακροδάχτυλά μας πόσα στερήθηκαν αυτή την άνοιξη;
Καλή Ανάσταση, Φωτεινή.

Κείμενο 3. Γι­ώ­τα Ἀρ­γυ­ρο­πού­λου, Πέ­τρα ρι­ζι­μιά
Η Γιώτα Αργυροπούλου υπήρξε φιλόλογος και ποιήτρια. Το κείμενο προέρχεται από το ηλεκτρονικό Λογοτεχνικό Περιοδικό Πλανόδιον: https://bonsaistoriesflashfiction.wordpress.com/2018/03/05/giota-argyropoulou-petra-rizimia/

Μαζεύαμε σπα­ράγ­για κι ἀ­πὸ χω­ρά­φι σὲ χω­ρά­φι βρε­θή­κα­με στὸ ξά­γναν­το κά­τω ἀ­πὸ τὸν Ἅ­γιο Πέ­τρο. Μοῦ ’­δει­ξε κά­τι σκόρ­πι­ες πέ­τρες. Ἦ­ταν κα­λύ­βι πέ­τρι­νο πα­λιά, ξε­ρο­λι­θιά. Πέ­θα­νε ἐ­δῶ φυ­μα­τι­κός, εἰ­κο­σι­δυ­ὸ χρο­νῶ παλ­λη­κα­ρά­κι, τοῦ Κώ­στα Νί­κου ὁ ἀ­δερ­φός. Τὰ σπί­τια μας μιὰ πόρ­τα.
Τοὺς φυ­μα­τι­κοὺς δὲν τοὺς κρα­τοῦ­σαν τό­τε στὰ χω­ριά. Ἕ­να με­ση­με­ρά­κι, λεί­πα­νε ὅ­λοι, ἄ­φη­σε τὸ σπί­τι στὸ χω­ριὸ γιὰ νὰ πε­θά­νει ἐ­δῶ στὴν ἐ­ρη­μιά. Πῆ­ρε ἀρ­γὰ τὴν κα­τη­φό­ρα· λί­γο πιὸ κά­τω στα­μά­τη­σε. Ἔ­ρι­ξε πί­σω μιὰ μα­τιὰ σὰ νὰ χαι­ρέ­τα­γε τὸ σπί­τι του μὲ τὴν αὐ­λή, ὅ,τι χα­ρὰ εἶ­χε ζή­σει, κι ἔ­τσι ὅ­πως μά­ζε­ψε τὸ βλέμ­μα του νὰ φύ­γει, μὲ εἶ­δε ποὺ τὸν κοί­τα­γα μαρ­μα­ρω­μέ­νη στὴν πο­ριά. Σή­κω­σε σι­ω­πη­λὸς τὸ χέ­ρι, μὲ χαι­ρέ­τη­σε. Σὰ νὰ μοῦ ἔ­λε­γε «ἔ­χε γειά». Δε­κά­ξι θά ’μουν; Δε­κα­ε­φτά; Μ’ ἔ­πι­α­σε, ὅ­πως ἔ­φευ­γε, τὸ κλά­μα.
Ἡ μά­να του κά­θε πρω­ῒ τοῦ πή­γαι­νε φρέ­σκο νε­ρὸ καὶ ζυ­μω­τὴ κου­λού­ρα, ὅ,τι ἄλ­λο τῆς βρι­σκό­ταν. Τὰ ἀ­κούμ­πα­γε σὲ τού­τη δῶ τὴ ρι­ζι­μιὰ τὴν πέ­τρα. Τὰ λέ­γαν μὲ τὰ μά­τια. Ὅ­λα εἰ­πω­μέ­να. Σκά­λος, χα­ρά­κι, βο­τα­νί­σμα­τα, ἡ μέ­ρα τὴν πε­ρί­με­νε· ἔ­φευ­γε ἡ μαυ­ρο­μά­να του φαρ­μά­κι.
Ἕ­να πρω­ῒ βρῆ­κε τὴ βί­κα τὸ νε­ρὸ καὶ τὸ ζεμ­πί­λι τὸ ψω­μὶ πά­νω στὴν πέ­τρα ἀ­πεί­ρα­χτα. Τὸν ἔ­πλυ­νε, τὸν ἄλ­λα­ξε, τὸν στό­λι­σε ἀ­γρι­ο­λού­λου­δα στὸ τρί­πλι­νο σεν­τό­νι. Τοῦ εἶ­πε ὅ­σα ἤ­ξε­ρε, γα­ζί, τὰ μοι­ρο­λό­για· τοῦ ’­πλε­ξε κι ἄλ­λα γιὰ τὰ νιά­τα του καὶ γιὰ τὴν ἐ­ρη­μιά του. Ὅ­ταν πιὰ χόρ­τα­σε τὰ δά­κρυ­α, τὰ τρα­γού­δια, βά­ρε­σε λυ­πη­τε­ρὰ τ΄ Ἅ­η-Πέ­τρου τὴν καμ­πά­να.

ΘΕΜΑΤΑ
Θέμα A
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά σε ένα περιληπτικό κείμενο 70-80 λέξεων τις απόψεις της μαθήτριας Δ.Π. για τις επιπτώσεις της πανδημίας στις ανθρώπινες σχέσεις και τις προσδοκίες της για το μέλλον. Μονάδες 15

Σύμφωνα με τη Δ. Π., η πιο δυσάρεστη επίπτωση της πανδημίας είναι η απομόνωση από τα αγαπημένα πρόσωπα, η οποία προκαλεί εκνευρισμό για την απώλεια της ελευθερίας και αγωνία και φόβο για τον κίνδυνο μόλυνσης, με συνέπεια ο Άλλος να αντιμετωπίζεται ως θανάσιμη απειλή. Ωστόσο, ελπίζει ότι οι άνθρωποι ως κοινωνικό όντα θα ανακτήσουν πάλι την κοινωνικότητά τους και η πανδημία θα βοηθήσει, ώστε να επαναπροσδιορίσουν τις σημαντικές για τη ζωή τους αξίες και να δώσουν προτεραιότητα στην ψυχοσωματική υγεία. (79 λέξεις)

Θέμα Β
Β1. Ποιες επιπτώσεις της πανδημίας αποκαλύπτονται από την αφήγηση του περιστατικού στο σούπερ μάρκετ και τα σχόλια της αφηγήτριας στο Κείμενο 2; Να καταγράψετε δύο χωρία του Κειμένου 1 στα οποία οι μαθήτριες αναφέρουν αυτές τις επιπτώσεις. (80-90 λέξεις) Μονάδες 15

Σύμφωνα με το Κείμενο 2, ο ισχυρός φόβος που προκαλεί ο κίνδυνος μόλυνσης από την επαφή με άλλους (στην ιστορία με τα μαρούλια που άγγιζε η μία γυναίκα με τα γυμνά χέρια) τροφοδοτεί μεταξύ των δύο γυναικών της ιστορίας την καχυποψία. Η μια αντιδρά στην καταπίεση των απαγορεύσεων και περιορισμών (με γυμνά χέρια άγγιζε τα μαρούλια) και η άλλη την αντιμετωπίζει ως θανάσιμη απειλή (αιτία μόλυνσης), γεγονός που παράγει φόβο και οδηγεί σε θυμό, μίσος και επιθετικότητα. 

Χωρία του Κειμένου 1 στα οποία οι μαθήτριες αναφέρουν αυτές τις επιπτώσεις: 1. «Η κοινωνική απομόνωση που αντιμετωπίζουμε μου δημιουργεί συναισθήματα αγωνίας και φόβου για την εξέλιξη της νόσου και εκνευρισμού για την απώλεια της ελευθερίας μας». (Δ.Π.) 2.  «Αυτή την περίοδο το «εγώ» το θεωρούμε ως υπέρτατη αξία και τον «άλλον» ως θανάσιμη απειλή. Αντιμετωπίζουμε τον συνάνθρωπό μας ως πιθανό φορέα του ιού, καθώς μας κατακλύζει ο φόβος». (Δ.Π.) 3. «Μαθαίνοντας πρόσφατα ότι ένας γνωστός είχε νοσήσει από κορωνοϊό, ένιωσα και η ίδια να απειλούμαι αλλά και τα πρόσωπα που αγαπάω». (Κ.Κ.)

Β2. α. Το Κείμενο 1 έχει τη μορφή μιας ιδιότυπης συνέντευξης στην οποία «Μαθητές ρωτούν τους συμμαθητές τους για τις απώλειες που βίωσαν» την περίοδο της πανδημίας και του εγκλεισμού. Τι προσφέρει η επιλογή αυτού του τύπου κειμένου στη συγκεκριμένη περίπτωση; (Μονάδες 8)

Η ιδιότυπη αυτή μορφή συνέντευξης κατά την οποία οι μαθητές ρωτούν τους συμμαθητές τους για τις επιπτώσεις της πανδημίας και του εγκλεισμού: Προσδίδει στο κείμενο πειστικότητα και αληθοφάνεια, καθώς παρατίθενται αυτούσιες οι μαρτυρίες, αλλά και οι ερωτήσεις/απορίες, των ίδιων των ενδιαφερομένων, δηλαδή των παιδιών που βίωσαν αυτές τις συνέπειες. Φωτίζονται έτσι οι συνέπειες από τους ίδιους που τις βίωσαν. Καθιστά το κείμενο περισσότερο ενδιαφέρον για τον αναγνώστη, καθώς αυτό αποκτά μορφή διαλόγου μεταξύ συμμαθητών (ερωτήσεις – απαντήσεις) και προσδίδεται ζωντάνια και αμεσότητα στον λόγο.

β. Να εντοπίσετε το απόσπασμα του Κειμένου 2 στο οποίο υπάρχει αφήγηση (μονάδες 3). Ποια η λειτουργία της στο κείμενο; (Μονάδες 4).

Απόσπασμα του Κειμένου 2 στο οποίο υπάρχειαφήγηση: «Μεγάλο Σάββατο Σήμερα στο σούπερ μάρκετ έγινε μεγάλος καβγάς… τα γυμνά δάχτυλα πάνω σ’ ένα μαρούλι».  Η συντάκτρια του κειμένου αφηγείται την αντιπαράθεση μεταξύ δύο γυναικών στο σουπερμάρκετ για ασήμαντη αφορμή.

Η αφήγηση: 1. Μεταφέρει πληροφορίες για τον χρόνο, τον χώρο, τα γεγονότα, τα πρόσωπα και την εξέλιξη της ιστορίας. 2. Λειτουργεί ως αφορμή που επιτρέπει στη συντάκτρια να διατυπώσει προσωπικά σχόλια, σκέψεις και συναισθήματα για την περίοδο και τις καταστάσεις που ζούμε. 3.Κερδίζει εξαρχής το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ώστε αυτός να παρακολουθήσει με αυξημένη προσοχή τους επόμενους προβληματισμούς της συντάκτριας. 4. Εισάγει τον αναγνώστη στο κλίμα των ημερών με την αφήγηση ενός χαρακτηριστικού περιστατικού. (Αρκούν για την απάντηση τρία στοιχεία)

Β3. Να εντοπίσετε από μία εκφραστική/γλωσσική επιλογή με την οποία αισθητοποιείται στο αφηγηματικό μέρος του Κειμένου 2: η διάρκεια της σκηνής / αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο γυναικών και η ένταση της σκηνής / αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο γυναικών. Μονάδες 10

Η διάρκεια της αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο γυναικών: η χρήση του παρατατικού που δηλώνει διάρκεια και επανάληψη ενεργειών: διάλεγε, έπιανε, κοιτάζει, άφηνε, έβλεπα, δυνάμωναν. 

 Η ένταση της αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο γυναικών: Η παρομοίωση: …οι φωνές τους δυνάμωναν σαν το κύμα που πλησιάζει την ακτή και σκάει με ορμή πάνω στα βράχια. Η χρήση αορίστου που δηλώνει το στιγμιαίο γεγονός: έκανε, άρχισαν, έφτασαν. (Αρκεί για την απάντηση  μόνο ένα στοιχείο)

Θέμα Γ
Γ1. Ποιο, κατά τη γνώμη σας, είναι το θέμα που αναδεικνύεται από την ανάγνωση του αφηγήματος της Γιώτας Αργυροπούλου «Πέτρα ριζιμιά» (Κείμενο 3); Να απαντήσετε με βάση τρεις κειμενικούς δείκτες; Ποιες σκέψεις σάς προκαλεί το θέμα αυτό στη σημερινή εποχή της πανδημίας; (150-200 λέξεις) Μονάδες 15

Ερωτήσεις ερμηνευτικού διαλόγου για τη σύνθεση του ερμηνευτικού σχολίου: Ποιο είναι το βασικό θέμα που αναδεικνύεται από την ανάγνωση του αφηγήματος; Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας το πιο τραγικό γεγονός που αναδεικνύεται από την ιστορία; /  Να εντοπίσετε ένα χωρίο στο οποίο υπάρχει αναδρομική αφήγηση / Να καταγράψετε ένα χωρίο στο οποίο η αφηγήτρια αξιοποιεί τη μοναδική και ένα στο οποίο αξιοποιεί τη θαμιστική αφήγηση / Το αφήγημα διακρίνεται για τη συνοπτικότητα της αφήγησης, καθώς παρουσιάζονται μόνο σημαντικές πληροφορίες και γεγονότα. Να σχολιάσετε τη λειτουργία της συνοπτικής αφήγησης.

Ερμηνευτικό σχόλιο: Κατά τη γνώμη μου, το θέμα που αναδεικνύεται από την ανάγνωση του αφηγήματος είναι η εγκατάλειψη του ανθρώπου που πάσχει από   μεταδοτική ασθένεια στη μοναχική πορεία προς τον θάνατο. Το θέμα αποδίδεται μέσα απ’ την αναδρομική αφήγηση («Πέθανε εδώ φυματικός…») της ιστορίας ενός εικοσιδυάχρονου  φυματικού,  που αντιμετωπίζοντας την αρρώστια με γενναιότητα εγκαταλείπει το χωριό για να πεθάνει απομονωμένος σε ένα πέτρινο καλύβι. Τα απομεινάρια αυτού του καλυβιού, «σκόρπιες πέτρες», ριζωμένες στη γη («πέτρα ριζιμιά»), τα οποία αντικρίζει η αφηγήτρια τυχαία μετά από χρόνια, δίνουν την αφορμή να ανακαλέσει στη μνήμη τη ένταση της σκηνής του αποχαιρετισμού, («Σήκωσε σιωπηλός το χέρι, με χαιρέτησε. Σαν να μου έλεγε "έχε γεια"») την έγνοια της μάνας, και το θρήνο της την ημέρα του θανάτου του, εναλλάσσοντας μοναδική και θαμιστική αφήγηση.Η αφηγήτρια εστιάζει στη ηλικία του νεκρού («εικοσιδυό χρονώ παληκαράκι») και το μοναχικό τέλος του («για τα νιάτα του και για την ερημιά του») για να αποδώσει την τραγικότητα του προσώπου.Αυτό το μοναχικό τέλος ανθρώπων που πάσχουν από μεταδοτική ασθένεια, ξαναζούμε δυστυχώς στην εποχή της πανδημίας, καθώς άνθρωποι αναγκάζονται να ζήσουν έγκλειστοι / απομονωμένοι ή δεν μπορούν να αποχαιρετήσουν αγαπημένα τους πρόσωπα που φεύγουν από τη ζωή. Πρόκειται για μια σκληρή πραγματικότητα που προκαλεί θλίψη τόσο στους ασθενείς όσο και στους αγαπημένους τους. (214 λέξεις)

Θέμα Δ
Δ1. Στο Κείμενο 1 η μαθήτρια Μ.Α. Σ. απευθύνει σε συμμαθήτριά της την παρακάτω ερώτηση: «Έχει γραφτεί πως λόγω του φόβου της μόλυνσης ‘ο Άλλος αντιμετωπίζεται σαν διαβρωτική απειλή’. Γενικά όμως υπάρχουμε μέσα από τον Άλλον. Πώς νομίζεις ότι ξεπερνιέται αυτή η αντίφαση;».
Να σχολιάσετε τις παραπάνω απόψεις και να απαντήσετε στο παραπάνω ερώτημα που θέτει η μαθήτρια (300-400 λέξεις).
Το κείμενό σας θα δημοσιευτεί στο επόμενο φύλλο της ίδιας σχολικής εφημερίδας από την οποία προέρχεται το παραπάνω απόσπασμα. Μονάδες 30

Τίτλος: Οι ανθρώπινες σχέσεις στην εποχή της πανδημίας

Πρόλογος

Στο προηγούμενο φύλλο της σχολικής μας εφημερίδας υπήρξε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο με τίτλο « 2020. Ένα έτος που χάθηκε από τη ζωή μας;», στο οποίο συμμαθητές/τριές μας συζητούν για τις επιδράσεις της πανδημίας στη ζωή τους. Ξεχωρίζω από αυτή τη συζήτηση τον ιδιαίτερα κρίσιμο προβληματισμό για τις επιδράσεις στις ανθρώπινες σχέσεις και το μέλλον της κοινωνικότητας του ανθρώπου. Και πιστεύω ότι αξίζει να σταθούμε σε αυτό το θέμα λίγο περισσότερο.

Κύριο μέρος

Σχολιασμός των απόψεων

1. «Η αντιμετώπιση του άλλου ως απειλή για τη ζωή μας»

Μέσα στις συνθήκες της πανδημίας:

• Οι πραγματικοί κίνδυνοι για τη ζωή μας από τη μόλυνση δημιουργούν ένα κλίμα ανασφάλειας και φόβου, που συχνά διογκώνεται -εξαιτίας της δραματοποίησης και της υπερβολικής προβολής από τα μέσα ενημέρωσης- για να καταλήξει σε πανικό.
• Ο πανικός παραλύει τη λογική και το ένστικτο της επιβίωσης κυριεύει ολοκληρωτικά τον άνθρωπο, αποκλείοντας την ψύχραιμη διαχείριση των καταστάσεων. Η σωματική επαφή, οι καθημερινές εκδηλώσεις αγάπης αλλά ακόμη και αυτή η συνύπαρξή μας στον ίδιο χώρο δηλητηριάζονται από τον φόβο, την καχυποψία και την εχθρότητα. 
• Έτσι, ο συνάνθρωπος δεν αντιμετωπίζεται ως συνοδοιπόρος στις καθημερινές αγωνίες και τα βιώματα της ζωής, αλλά ως πιθανός υπαίτιος της μόλυνσης και, επομένως, ως απειλή για την υγεία και τη ζωή μας.

2. «Υπάρχουμε μέσα από τον άλλον»

Ωστόσο, η ανθρώπινη ζωή αποκτά ουσιαστικό νόημα μόνο μέσα στο πλαίσιο της συνύπαρξής μας με τον άλλον. Γιατί ολοκληρωνόμαστε ως άνθρωποι, όταν:

• Υπερβαίνουμε το «εγώ» και απλωνόμαστε στον συνάνθρωπο και το ευρύτερο σύνολο, πραγματώνοντας την έμφυτη κοινωνικότητά μας.
• Συμμετέχουμε στις χαρές και τις λύπες του άλλου, στα βιώματα και τις αγωνίες του, αναπτύσσουμε σχέσεις φιλίας και αλληλεγγύης, επιζητούμε με τη σειρά μας και βρίσκουμε στήριξη και ανταπόκριση από τον άλλον, εισπράττουμε το ενδιαφέρον και την αγάπη του. Όλα αυτά τα συναισθήματα πλουτίζουν την ψυχή του ανθρώπου και συντελούν σε αυτό που ονομάζουμε ευτυχία. 
• Συμβιώνουμε, συνεργαζόμαστε και συμπεριφερόμαστε ως μέλη ενός ευρύτερου ενιαίου συνόλου το οποίο στηρίζεται στην αλληλεξάρτηση. Οι αποφάσεις, οι ενέργειες, οι συμπεριφορές του ενός έχουν επίδραση στις αποφάσεις, τις ενέργειες, τη συμπεριφορά του άλλου, γεγονός που μας καθιστά εκ των πραγμάτων συνυπεύθυνους για την ευτυχία μας και -ως άτομα ανεπαρκή  από μόνα τους- εξαρτημένους από τους άλλους.

Πώς μπορεί να ξεπεραστεί αυτή η αντίφαση;

Η αντίφαση λοιπόν που βιώνουμε στην περίοδο της πανδημίας είναι προφανής: από τη μια ο φόβος για τον άλλον και από την άλλη η ανάγκη για τον άλλον. Για να μπορέσουμε να επανακτήσουμε την κοινωνικότητά μας, χωρίς να διακινδυνεύουμε τη ζωή τη δική μας ή των αγαπημένων μας, χρειάζεται ο καθένας μας να:  

• (Προσπαθεί να) Τιθασεύσει, όσο μπορεί, τον παράλογο φόβο υιοθετώντας τη λογική αντιμετώπιση των καταστάσεων και τον έλεγχο της εγκυρότητας των διακινούμενων πληροφοριών και ανεξέλεγκτων φημών.
• Συνειδητοποιήσει ότι απέναντι στην απειλή είμαστε όλοι μαζί και όχι ο καθένας χωριστά και ότι ή θα την αντιμετωπίσουμε όλοι μαζί ως οργανωμένο σύνολο ή όλοι, αλλά ο καθένας ξεχωριστά, θα κινδυνεύσουμε. Ως προς αυτό οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχουν μακροπρόθεσμα ατομικές λύσεις.
• Επιδεικνύει διάθεση κατανόησης, αλληλοβοήθειας και σεβασμού στην αξιοπρέπεια του άλλου, στοιχεία που δημιουργούν θετικό κλίμα στις σχέσεις μας με τους άλλους, ικανό να υπερνικήσει την καχυποψία και τον φόβο τους και να διεγείρει τη δική τους υπευθυνότητα. Αντίθετα, ο εκνευρισμός, οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί, ο επικριτικός και επιθετικός τόνος προς τους άλλους προκαλούν την αντίδρασή τους και επιφέρουν τα αντίθετα αποτελέσματα.
• Αναλάβει χωρίς δυσφορία με την καθημερινή του συμπεριφορά τη δική του ευθύνη για την προστασία της υγείας και της ζωής των άλλων, όχι από τον φόβο του νόμου αλλά από μια βαθύτερη κατανόηση και αναγνώριση της αξίας της ζωής των άλλων.
• Συμμετέχει σε δράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης που προσφέρουν ένα χέρι βοήθειας στον πάσχοντα συνάνθρωπο και τους ανθρώπους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης της πανδημίας (γιατροί, νοσηλευτές, εργαζόμενοι σε καταστήματα τροφίμων, οδοκαθαριστές κ.ά.). Τότε υπενθυμίζουμε και στους άλλους ότι είμαστε και πρέπει να παραμένουμε άνθρωποι, ιδιαίτερα μπροστά σε αυτή την υγειονομική κρίση.

Επίλογος

Η πανδημία είναι μια δοκιμασία όχι μόνο για την υγεία μας αλλά και για την ανθρωπιά μας. Από τη στάση μας στις κρίσιμες και δύσκολες συνθήκες θα κριθεί αν πραγματικά επιθυμούμε να θεμελιώσουμε την κοινωνία μας στην αλληλεγγύη ή θα επιτρέψουμε αυτή να εγκλωβιστεί στα δεσμά του φόβου και της απανθρωπιάς.

Β. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Απαντήσεις

(Οι σχετικές ερωτήσεις υπάρχουν στο βασικό αρχείο στην αρχή της ανάρτησης: εδώ)

Άσκηση 1.
Η Δ. Π. αναφέρεται κυρίως σε συναισθήματα ή γεγονότα του παρόντος. Γι' αυτό χρησιμοποιεί χρόνο ενεστώτα και επιρρηματικές φράσεις που δηλώνουν χρόνο: με στεναχωρεί ιδιαίτερα…, η απομόνωση που αντιμετωπίζουμε μου δημιουργεί συναισθήματα αγωνίας…, Αντιμετωπίζουμε τον συνάνθρωπό μας…, Μας κατακλύζει ο φόβος / τώρα, αυτή την περίοδο, στην περίοδο που ζούμε.
Όταν όμως αναφέρεται σε προβλέψεις για το μέλλον χρησιμοποιεί μέλλοντα: αργά η γρήγορα θα αποκατασταθεί…, από το 2021… το αποτύπωμα που θα αφήσει η πανδημία…
Η Κ.Κ. αναφέρεται χρησιμοποιεί υπερσυντέλικο και αόριστο (δεν είχα συνειδητοποιήσει…, ένιωσα…) για να αναφερθεί σε γεγονότα του παρελθόντος και παρακείμενο (έχω προβληματιστεί ) για να δηλώσει κάτι που ξεκίνησε στο παρελθόν και έχει ολοκληρωθεί στο παρόν (έπειτα όμως από την τραγωδία… έχω προβληματιστεί ιδιαίτερα). Η απάντηση της είναι μια ανασκόπηση όσων συνέβησαν στο παρελθόν η οποία πραγματοποιείται στο παρόν.

Άσκηση 2.
Μεταφέρουμε τους παρελθοντικούς χρόνους του αποσπάσματος σε ιστορικό ενεστώτα προκειμένου να προσδώσουμε δραματικότητα στην αφήγηση:
Δυο γυναίκες είναι μπροστά στον πάγκο με τα λαχανικά. Μεσήλικες, καλοβαλμένες. Η μία διαλέγει μαρούλι· πιάνει το ένα, το κοιτάζει, το αφήνει για να πιάσει το επόμενο. Χωρίς γάντια. Η άλλη της κάνει παρατήρηση. Τις βλέπω από μακριά, τα πρόσωπά τους αρχίζουν να κοκκινίζουν, οι φωνές τους δυναμώνουν σαν το κύμα που πλησιάζει την ακτή και σκάει με ορμή πάνω στα βράχια. Λόγο τον λόγο, φτάνουν να ξεστομίζουν βρισιές ανείπωτες.

Άσκηση 3.
Στο απόσπασμα χρησιμοποιείται ο ιστορικός ενεστώτας, ώστε να προσδίδεται δραματικότητα στην αφήγηση. Τα γεγονότα παρουσιάζονται σαν να συμβαίνουν εκείνη τη στιγμή μπροστά στα μάτια του αναγνώστη.
Μεταφέρουμε τους ρηματικούς τύπους σε αόριστο.
Λί­γο πιὸ κά­τω σταμάτησε. Έριξε πί­σω μιὰ μα­τιὰ σὰ νὰ χαι­ρέ­τα­γε τὸ σπί­τι του μὲ τὴν αὐ­λή, ὅ,τι χα­ρὰ εἶ­χε ζή­σει, κι ἔ­τσι ὅ­πως μάζεψε τὸ βλέμ­μα του νὰ φύ­γει, μὲ είδε ποὺ τὸν κοί­τα­γα μαρ­μα­ρω­μέ­νη στὴν πο­ριά. Σήκωσε σι­ω­πη­λὸς τὸ χέ­ρι, μὲ χαιρέτησε. Σὰ νὰ μοῦ έλεγε «ἔ­χε γειά». Μ’ έπιασε, τὸ κλά­μα.

Άσκηση 4.
Η Τασούλα Επτακοίλη (Κείμενο 2):
Όταν αναφέρεται σε περιστατικό που συνέβη στο παρελθόν χρησιμοποιεί παρατατικό ή αόριστο: διάλεγε, έπιανε, κοίταζε, άφηνε / έγινε, ήταν, έκανε, έφτασαν, άρχισαν. (Ένα περιστατικό που συνέβη το Μεγάλο Σάββατο στο σούπερ μάρκετ και το αφηγείται αργότερα).

Όταν αναφέρεται στον τρόπο που βιώνει (ή βιώνουμε) τις ψυχολογικές συνέπειες της πανδημία στο παρόν ή σε κάτι που ισχύει γενικά, χρησιμοποιεί ενεστώτα: την τρέμουμε, την αποζητούμε, στερεί, είναι, γίνεται κ.ά.

Όταν αναφέρεται στους φόβους της για τις συνέπειες της πανδημίας στο μέλλον χρησιμοποιεί απλό ή συντελεσμένο μέλλοντα: θα βγουν στην επιφάνεια…, θα μείνουν…, θα έχει τελειώσει…, θα έχει στραγγίξε

Άσκηση 5.
Στο κείμενο 3 υπάρχει αναδρομική αφήγηση (ανάληψη). Η αφηγήτρια ξεκινά την εξιστόρηση από την περιήγησή της στα χωράφια με κάποιο άλλο πρόσωπο (βρε­θή­κα­με στὸ ξά­γναν­το κά­τω ἀ­πὸ τὸν Ἅ­γιο Πέ­τρο. Μοῦ ’­δει­ξε κά­τι σκόρ­πι­ες πέ­τρες…) και με αφορμή κάποιες πέτρες δίπλα στον Άγιο Πέτρο μεταβαίνει με αναδρομή σε γεγονός που συνέβη στο παρελθόν, δηλαδή τον θάνατο στο μέρος αυτό του εικοσιδυάχρονου νέου από τη φυματίωση (Ἕ­να με­ση­με­ρά­κι, λεί­πα­νε ὅ­λοι, ἄ­φη­σε τὸ σπί­τι στὸ χω­ριὸ γιὰ νὰ πε­θά­νει ἐ­δῶ στὴν ἐ­ρη­μιά. Πῆ­ρε ἀρ­γὰ τὴν κα­τη­φό­ρα· λί­γο πιὸ κά­τω στα­μά­τη­σε. Ἔ­ρι­ξε πί­σω μιὰ μα­τιὰ…).

Άσκηση 6.
Το αφήγημα της Γιώτα Αργυροπούλου (Κείμενο 3) κινείται σε δύο χρονικά επίπεδα στο παρελθόν. Το πρώτο επίπεδο είναι ο χρόνος στον οποίο η αφηγήτρια περιηγείται στα χωράφια μαζί με κάποιο άλλο πρόσωπο (για το οποίο δεν μας δίνονται πληροφορίες) και εστιάζουν στα απομεινάρια ενός παλιού πέτρινου καλυβιού Στο χρόνο αυτό η αφηγήτρια είναι μια ώριμη γυναίκα. Το δεύτερο επίπεδο είναι ο προγενέστερος χρόνος του θανάτου από φυματίωση του εικοσιδυάχρονου στο ίδιο ακριβώς σημείο, όταν η αφηγήτρια ήταν δεκαέξι, δεκαεπτά χρονών. Σε αυτό το χρονικό επίπεδο εκτός από τον εικοσιδυάχρονο και την αφηγήτρια ανήκει και η μητέρα του φυματικού.

Άσκηση 7.
Μοναδική αφήγηση (σε χρόνο αόριστο): «Πῆ­ρε ἀρ­γὰ τὴν κα­τη­φό­ρα· λί­γο πιὸ κά­τω στα­μά­τη­σε. Ἔ­ρι­ξε πί­σω μιὰ μα­τιὰ σὰ νὰ χαι­ρέ­τα­γε τὸ σπί­τι του… Σή­κω­σε σι­ω­πη­λὸς τὸ χέ­ρι, μὲ χαι­ρέ­τη­σε».
Με τη μοναδική αφήγηση καθένα από τα παραπάνω γεγονότα εξιστορείται μία φορά. Με τον τρόπο αυτό η αφηγήτρια εξιστορεί βήμα βήμα τη σκηνή της αναχώρησης του φυματικού και του αποχαιρετισμού με την αφηγήτρια, μεταφέροντας την ένταση και την αγωνία των στιγμών.

Θαμιστική αφήγηση (σε χρόνο παρατατικό): «Ἡ μά­να του κά­θε πρω­ῒ τοῦ πή­γαι­νε φρέ­σκο νε­ρὸ καὶ ζυ­μω­τὴ κου­λού­ρα, ὅ,τι ἄλ­λο τῆς βρι­σκό­ταν. Τὰ ἀ­κούμ­πα­γε σὲ τού­τη δῶ τὴ ρι­ζι­μιὰ τὴν πέ­τρα. Τὰ λέ­γαν μὲ τὰ μά­τια. Ὅ­λα εἰ­πω­μέ­να. Σκά­λος, χα­ρά­κι, βο­τα­νί­σμα­τα, ἡ μέ­ρα τὴν πε­ρί­με­νε· ἔ­φευ­γε ἡ μαυ­ρο­μά­να του φαρ­μά­κι».
Με τη θαμιστική αφήγηση παρουσιάζονται μία μόνο φορά οι καθημερινές επισκέψεις και η φροντίδα της μάνας στον φυματικό γιο (κάθε πρωί). Με την επιλογή αυτή δηλώνεται η διάρκεια και η επανάληψη των ενεργειών της μάνας, ώστε η αφηγήτρια στη συνέχεια να εστιάσει στο σημαντικό γεγονός του θανάτου του νέου.