Α. ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Κείμενο 1. Πέτρος Πιζάνιας, Χρόνοι των ανθρώπων
Κείμενο 2. Ελένη Ζάνου, Κτίζοντας δεξιότητες ζωής μέσα από τη διδασκαλία συγκρουσιακών γεγονότων
Κείμενο 3. Άθως Δημουλάς, Απώλειες
Β. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
Παραγωγή Λόγου: από τη διαγώνια ανάγνωση στην ουσιαστική κατανόηση των ερωτημάτων
Κείμενα – Κριτήριο και απαντήσεις
Α. ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Κείμενο 1. Πέτρος Πιζάνιας, Χρόνοι των ανθρώπων
Ο Πέτρος Θ. Πιζάνιας είναι Έλληνας ιστορικός, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Το κείμενο είναι απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου του Χρόνοι των ανθρώπων – Θεωρήσεις για την Ιστορία, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2002.
Η υλική και ρεαλιστική πραγματικότητα της ιστορίας είναι στην ευρεία σημασία της η κοινωνική και ατομική ανθρώπινη μορφή. Συγκεκριμένα η ιστορία ασχολείται με τα ανθρώπινα σύνολα και τα άτομα διαχρονικά. Από την πραγματικότητα της προκύπτει ότι η ιστορία, ως αναλυτική επιστήμη ή ως αφήγηση, αφορά μεγάλο αριθμό ανθρώπων, στην πραγματικότητα όλους τους ανθρώπους. Και όπως η πολιτική, έτσι κι η ιστορία αφορά ακόμη και αυτούς που δεν ενδιαφέρονται καθόλου για αυτή, δεν έχουν ποτέ στη ζωή τους ασχοληθεί μαζί της.
Και ο λόγος που κάνει την ιστορία να αφορά πολλούς ανθρώπους είναι ότι συντάσσει, στην πραγματικότητα κυριολεκτικά κατασκευάζει, το χρόνο των κοινωνιών, ακριβέστερα τον ιστορικό χρόνο. Ζώντας με τις εν γένει κοινωνικές και τις ιδιαίτερες συλλογικές και ατομικές διαφορές και τις ομοιότητες των ανθρώπων στο εκάστοτε παρόν, η ιστορία νομιμοποιεί ένα γενικό και ταυτοχρόνως ενιαίο παρελθόν για όλους, και ένα διαφοροποιημένο για τον καθένα, όμως ενιαίο για όλους παρόν. Δηλαδή η ιστορία συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία της αίσθησης «του ανήκειν» σε ένα μεγάλο ή μικρότερο σύνολο. Το μέλλον, που όπως γνωρίζουμε δεν υπάρχει, αφού δεν έχει συντελεστεί, διαμορφώνεται ως αίσθηση προοπτικής του χρόνου ακριβώς επειδή το διαβεβαιώνει το παρελθόν έτσι όπως το αντιλαμβανόμαστε κάθε φορά: εμπειρικοβιωματικά με την προσωπική πρόσληψη για παράδειγμα των γενεών που διαμορφώνει ο καθένας από την οικογένειά του, ή ακόμη μέσα από μύθους ή αφηγήσεις ή την ιστορία, βιβλία, μαθήματα κ.λπ.
Στο επίπεδο των ατομικών υποκειμένων μπορούμε να υποθέσουμε ότι ιστορία συμβάλει – σε άγνωστο όμως βαθμό – στην ίδια τη διαδικασία σύστασης των βιολογικών ατόμων σε κοινωνικά πρόσωπα και ιδίως στην αναπαραγωγή της ζωής εν κοινωνία. Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι συμβάλλει στην στοιχειοθέτηση της κοινωνικοποίησης θεμελιώνοντας την με ύλη από το παρελθόν: π.χ. αναπαραστάσεις, επεισόδια, συμβάντα, γεγονότα, πρόσωπα, αφηγήσεις, που λειτουργούν στο εκάστοτε παρόν ως στοιχεία του ιστορικού χρόνου, της διάρκειας των ανθρώπων. Πρόκειται για τη διαδικασία εκείνη που στο βρέφος κι, ακριβέστερα, στον ψυχισμό του, πραγματοποιείται από τους πλησιέστερους άλλους η διάπλαση, δηλαδή η βαθμιαία μετατροπή του σε ιδιαίτερο κοινωνικό άτομο για να εξελιχθεί σε μέρος μιας κοινωνίας μέσω των ποικίλων κοινωνικών ιδιοτήτων του. «Το άτομο [..] είναι δημιουργία και θεσμός της κοινωνίας» τονίζει ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Και με αυτή την έννοια φέρει τουλάχιστον δυνάμει εντός του τους κοινωνικούς θεσμούς, μεταξύ των οποίων τον θεμελιώδη της ιστορίας και του χρόνου.
Έτσι, λοιπόν, θα καταλήγαμε στο πολύ γνωστό ότι οι άνθρωποι και οι κάθε είδους δημιουργίες τους είναι προϊόντα ιστορικά. Από αυτό αναδεικνύεται η σημασία που έχει ιστορία για όλους τους ανθρώπους, είτε τους ενδιαφέρει είτε όχι.
Κείμενο 2. Ελένη Ζάνου, Κτίζοντας δεξιότητες ζωής μέσα από τη διδασκαλία συγκρουσιακών γεγονότων
Η Ελένη Ζάνου εργάζεται ως φιλόλογος σε δημόσιο σχολείο της Κύπρου. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο ακαδημαϊκό περιοδικό Public History Weekly (https://public-history-weekly.degruyter.com/9-2021-4/cyprus-controversial-school-history/), στο οποίο δημοσιεύονται άρθρα που αξιολογούνται από ομοτίμους και το οποίο απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό με στόχο τη διάδοση της ακαδημαϊκής έρευνας και συζητήσεων για όλες τις πτυχές της δημόσιας ιστορίας
Διδάχτηκα την ιστορία στο σχολείο ως ένα βαρετό μάθημα στείρας απομνημόνευσης γεγονότων και αιτιών. Ως αποτέλεσμα, για να μάθω ιστορία, στράφηκα έξω από την τάξη. Ιστορία έμαθα από εξωσχολικούς παράγοντες, ιστορικά άρθρα, μνημεία και ξεναγήσεις. Επίσης από αφηγήσεις όσων έζησαν τα γεγονότα από το οικογενειακό μου περιβάλλον (όπως πρόσφυγες, εγκλωβισμένους συγγενείς στην Καρπασία, και τα γεγονότα σχετικά με τον αγνοούμενο θείο μου του οποίου τα οστά βρέθηκαν σε ομαδικό τάφο) αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον (είμαι μέλος σε διάφορα οργανωμένα δικοινοτικά σύνολα). Όταν άρχισα να διδάσκω ιστορία επομένως, ο πρώτος μου στόχος ήταν να εμπνεύσω τους μαθητές να ενδιαφερθούν για την ιστορία πέρα από το σχολικό βιβλίο.
Δεν θεωρώ ότι παίρνω κάποιο ρίσκο ή ότι ο τρόπος που διδάσκω το μάθημα της ιστορίας είναι ριζοσπαστικός. Κι αυτό, γιατί απλώς διδάσκω χωρίς προπαγάνδα και με σκοπό να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι μελετάμε τα γεγονότα για να κατανοήσουμε το συγκείμενο της τότε εποχής, ώστε να προχωρήσουμε στο παρόν και στο μέλλον χωρίς μισαλλοδοξία. Αντιθέτως, ρίσκο θα έπαιρνα αν δίδασκα στους μαθητές στείρα γεγονότα χωρίς καμία συζήτηση και χωρίς την προβολή της «αλήθειας» των άλλων. Το να διδάσκει κανείς με αυτόν τον τρόπο είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, καθώς δημιουργεί πολίτες οι οποίοι σκέφτονται απόλυτα και μονοδιάστατα, διακατέχονται από ρατσισμό, ημιμάθεια, και αδυναμία στο να επιδείξουν ευελιξία σκέψης.
Στην τάξη χρησιμοποιώ μια ποικιλία πηγών για να εμπλουτίσω τις στείρες αναφορές του βιβλίου δίνοντας επιπλέον πληροφορίες. Τα σημεία του βιβλίου εμπλουτίζονται αναλόγως, με γελοιογραφίες εποχής, χάρτες, φωτογραφίες, αποσπάσματα από ντοκιμαντέρ/ταινίες, άρθρα κτλ.
Η χρήση της τεχνολογίας είναι αρωγός στην προσπάθεια αυτή. Χρησιμοποιώ την τεχνολογία με πολλούς τρόπους όπως για την παρουσίαση της ύλης με παρουσιάσεις (power point presentations) και βίντεο-ντοκιμαντέρ και για αποθήκευση και έκθεση του εκπαιδευτικού υλικού σε εφαρμογές όπως το Edmodo, ώστε να είναι διαθέσιμο για τον μαθητή οποιαδήποτε στιγμή. Επίσης, χρησιμοποιώ την τεχνολογία για να ενισχύσω την αλληλεπίδραση με τους μαθητές μου μέσω της δημιουργίας ομάδων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – π.χ. Facebook, όπου ο εκπαιδευτικός αλλά κι οι μαθητές δημοσιεύουν και σχολιάζουν οτιδήποτε σχετικό με το μάθημα – και της παιγνιδοποίησης του μαθήματος με τη δημιουργία διαδραστικών quiz, π.χ. με το Kahoo, learning Apps.
Αντιμετωπίζω την Ιστορία ως μάθημα δεξιοτήτων ζωής. Η ιστορία δεν είναι απλώς η εκμάθηση μιας σειράς γεγονότων του παρελθόντος, αλλά πρόκειται για εμβάθυνση στα γεγονότα αυτά, ώστε, όταν τα βλέπουμε να συμβαίνουν στο παρόν, να μπορούμε να τα αντιμετωπίζουμε με τον ίδιο σκεπτικισμό, γιατί η καθημερινότητά μας είναι γεμάτη από γεγονότα/ιστορίες που χρήζουν μελέτης. Δηλαδή, στο μάθημα της Ιστορίας «μαθαίνουμε» να σκεφτόμαστε κριτικά για τα πάντα γύρω μας. Για καθετί που συμβαίνει αναμένω από τους μαθητές μου να κάνουν συγκεκριμένες ερωτήσεις (πότε, πού, πώς, γιατί, ποιοι είναι οι μάρτυρες, ποιες οι πηγές πληροφόρησής μου, ποιαν οπτική γωνία καλύπτουν κτλ.). Επενδύοντας στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών όχι μόνο θα βελτιωθούν οι ίδιοι ως άνθρωποι, αλλά θα συμβάλουν εποικοδομητικά στην κοινωνία ολόκληρη, με τη ψήφο τους, την αντίσταση στο παράλογο, τη δεκτικότητα στο διαφορετικό, την αλληλεγγύη.
Το κλειδί της επιτυχίας στη διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας είναι το να θέτουμε ερωτήσεις. Εξίσου σημαντικό είναι το να θέτουμε συνεχώς ερωτήματα/προβληματισμούς κι ας μην μπορούμε να τα απαντήσουμε όλα με σιγουριά. Έτσι οι μαθητές εκπαιδεύονται ώστε να μην δέχονται αφιλτράριστα απλοϊκές ερμηνείες/απαντήσεις.
Κείμενο 3. Άθως Δημουλάς, Απώλειες
Ο Άθως Δημουλάς υπήρξε Έλληνας ποιητής. Το ποίημα προέρχεται από το διαδικτυακό τόπο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου: http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=160
Απώλειες
Το παρόν διαρκώς
κατακτά το Χρόνο,
θρυμματίζοντάς τον
σε μνήμες ανθρώπινες.
Ωθούμενες προς τη λήθη.
Όπου, αμήχανες,
περιμένουν (χρόνια ίσως)
να τις καλέσει ένα Αύριο.
Που για τις περισσότερες
δε θα ‘ρθει, Ή κι αν έρθει
κάποτε να τις ζητήσει,
δε θα τις βρει.
«Λησμόνησα», λέμε τότε.
ΘΕΜΑΤΑ
Θέμα A
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά (80-90 λέξεις) τις απόψεις της συντάκτριας του Κειμένου 2 σχετικά με τον σκοπό της διδασκαλίας της ιστορίας και τα μέσα που χρησιμοποιεί για να τον πετύχει.
Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το Κείμενο 1, τις παρακάτω προτάσεις γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε τις απαντήσεις σας με αναφορές σε χωρία του κειμένου.
α. H γνώση της ιστορίας αφορά μόνο τους ιστορικούς.
β. Η ιστορία (αφήγηση, επιστήμη, μύθοι) καθορίζει την αντίληψη μιας κοινωνίας για το παρελθόν, όχι για το παρόν.
γ. Η γνώση του παρελθόντος τροφοδοτεί την κοινωνικοποίηση του ατόμου.
δ. Η ιστορία διαμορφώνει μια κοινή αίσθηση των μελών μιας κοινωνίας για την εξέλιξη της μέσα στο χρόνο.
ε. Η ιστορία ανατροφοδοτεί τον πολιτισμό μιας κοινωνίας.
Μονάδες 10
Β2. α. Στις πρώτες δύο παραγράφους του Κειμένου 1 παρατηρείται συχνή επανάληψη της λέξης «ιστορία». Τι επιτυγχάνεται με αυτή την επιλογή; (μονάδες 7)
β. Στη τρίτη παράγραφο του Κειμένου 1, να εντοπίσετε τέσσερις διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις και να αντικαταστήσετε καθεμία από αυτές με μία άλλη που δηλώνει την ίδια νοηματική σχέση. (μονάδες 8)
Μονάδες 15
Β3. Να εντοπίσετε καταγράφοντας για κάθε περίπτωση και ένα χωρίο του κειμένου:
Κείμενο 1:
α) δύο εκφραστικές επιλογές που ανταποκρίνονται στο επιβαλλόμενο ύφος ενός επιστημονικού κειμένου (μονάδες 4),
β) δύο εκφραστικές επιλογές που δηλώνουν τη διάθεση του συντάκτη του κειμένου να γίνει σαφής και κατανοητός και να επικοινωνήσει με ένα ευρύτερο (από το ακαδημαϊκό) κοινό (μονάδες 6).
Κείμενο 2:
γ) ένα στοιχείο του περιεχομένου και μια εκφραστική επιλογή που προσδίδουν στο κείμενο ύφος προσωπικό/βιωματικό (μονάδες 4).
Μονάδες 15
Θέμα Γ
Γ1.Ποιες είναι οι «Απώλειες» στις οποίες αναφέρεται το ποιητικό υποκείμενο στον τίτλο του ποιήματος; (Κείμενο 3) Να απαντήσετε, αξιοποιώντας τρεις κειμενικούς δείκτες. Ποια είναι δική σας αντίδραση/στάση απέναντι στη συνειδητοποίηση αυτών των «απωλειών»; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Δ1.Η συντάκτρια του Κειμένου 2 εξομολογείται: «Διδάχτηκα την ιστορία στο σχολείο ως ένα βαρετό μάθημα στείρας απομνημόνευσης γεγονότων και αιτιών».
Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την άποψη της συντάκτριας του κειμένου για τη διδασκαλία της ιστορίας στο σημερινό σχολείο; Λαμβάνοντας ως δεδομένο τον ισχυρισμό του Π. Πιζάνια (Κείμενο 1) ότι «η ιστορία αφορά όλους τους ανθρώπους, ακόμη και αυτούς που δεν ενδιαφέρονται καθόλου για αυτή», πώς, κατά τη γνώμη σας, θα μπορούσε να συμβάλει ο ίδιος ο νέος, ώστε να αποκτήσει ιστορική αντίληψη και παιδεία;
Το κείμενό σας να έχει την μορφή μιας εισήγησης που θα παρουσιάσετε σε εκδήλωση του σχολείου σας με θέμα τη διδασκαλία των σχολικών μαθημάτων.
Μονάδες 30
Β. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
Παραγωγή λόγου: από την ευκολία του έτοιμου υλικού στην ουσιαστική προσέγγιση των συγκεκριμένων ερωτημάτων
Μια συνήθης τακτική πολλών μαθητών στην παραγωγή λόγου είναι, αφού διαβάσουν «διαγωνίως» τα ερωτήματα να αναπαράγουν ως απάντηση «έτοιμο υλικό» που έχουν απομνημονεύσει από τις σχετικές θεματικές ενότητες. Οπωσδήποτε μια τέτοια πρακτική είναι λανθασμένη, επειδή τα ερωτήματα συχνά αποκλίνουν από την τυπική παρουσίαση μιας θεματικής ενότητας ή εστιάζουν μόνο σε ορισμένες πλευρές της.
Εφαρμογή στο θέμα παραγωγής λόγου του προηγούμενου κριτηρίου αξιολόγησης
Πρώτο ερώτημα:
Οι μαθητές καλούνται να:
- Δηλώσουν εάν συμφωνούν/διαφωνούν με την άποψη ότι το μάθημα της ιστορίας διδάσκεται στο σχολείο ως ένα βαρετό μάθημα στείρας απομνημόνευσης.Ο μαθητής μπορεί να να συμφωνήσει/διαφωνήσει εν όλω ή εν μέρει με την άποψη π.χ. Πραγματικά πιστεύω ότι ο τρόπος διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας δεν βοηθά στην απόκτηση ιστορικής αντίληψης και παιδείας από τον μαθητή / Πιστεύω ότι οι επικρίσεις που δέχεται σήμερα ο τρόπος διδασκαλίας του μαθήματος της ιστορίας είναι υπερβολικές / ο τρόπος διδασκαλίας του μαθήματος είναι ο πλέον κατάλληλος για ένα μάθημα ιστορικών γνώσεων κ.ά.
- Αιτιολογήσουν τη συμφωνία/διαφωνία με επιχειρήματα και τεκμήρια στηριγμένοι στη δική τους κρίση και τη δική τους εμπειρία. Με λίγα λόγια το ερώτημα συνδέεται με την επιχειρηματολογία.
Ο μαθητής που διαβάζει «διαγωνίως» το θέμα και αρέσκεται στην ευκολία του έτοιμου προς απομνημόνευση υλικού, είναι πιθανόν να αναλωθεί σε γενικότερες αναφορές για την αξία της ιστορίας ή τις αιτίες της αδιαφορίας του νέου, ή για την «αποξένωση από το παρελθόν» κ.λπ.
Δεύτερο ερώτημα: Πώς κατά τη γνώμη σας θα μπορούσε να συμβάλει ο ίδιος ο νέος, ώστε να αποκτήσει ιστορική αντίληψη και παιδεία;
Ο μαθητής καλείται να καθοδηγήσει έναν νέο με στόχο να διαμορφώσει ουσιαστική σχέση με την ιστορία, ώστε να αποκτήσει ιστορική αντίληψη και παιδεία. Η απάντηση στο ερώτημα σχετίζεται με το κειμενικό είδος των οδηγιών, που εμπεριέχουν και έναν βαθμό επιχειρηματολογίας με την οποία στηρίζονται οι συγκεκριμένες οδηγίες / προτάσεις (γιατί προτείνονται; πώς συντελούν στην απόκτηση ιστορικής αντίληψης και παιδείας;). Ειδάλλως, θα φαίνονται μετέωρες. Πρέπει επίσης να προσεχθεί ότι οι προτάσεις αφορούν τη σχέση του εφήβου με την ιστορία όχι μόνο στο σχολείο αλλά και έξω από αυτό.
Ο μαθητής που έχει συνηθίσει να αναπαράγει υλικό που απομνημονεύει, είναι πιθανό να αναλωθεί σε προτάσεις που σχετίζονται με τον ρόλο του σχολείου ή του εκπαιδευτικού και λιγότερο τον ίδιο τον μαθητή. Ή ακόμα να αναπαράγει γενικότερες προτάσεις για τη βελτίωση τη σχέσης μας με το παρελθόν.
Γενική αρχή: διαβάζουμε προσεκτικά το ερώτημα πριν αρχίσουμε να γράφουμε, και απαντάμε σε ό,τι ακριβώς μας ρωτάει.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ (Δ1)
- Τύπος κειμένου: εισήγηση σε εκδήλωση του σχολείου
- Πομπός: μαθητής, δέκτες: μαθητές – εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν στην εκδήλωση
- Τύπος προβληματισμού: συμφωνία ή διαφωνία και δημιουργική αξιοποίηση πληροφοριών των κειμένων αναφοράς
- Στοιχεία αξιολόγησης: η σαφής τοποθέτησης, η επαρκής και πειστική επιχειρηματολογία στο α’ ερώτημα, η αποφυγών αυθαίρετων απόψεων, η εστίαση στα ζητούμενα, η ευστοχία της απάντησης, η ανταπόκριση του μαθητικού κειμένου στο επικοινωνιακό πλαίσιο – ομιλία.
Πρόλογος
Αξιότιμοι κ. εκπαιδευτικοί, αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες
Ο τρόπος με τον οποίο διδάσκονται τα σχολικά μαθήματα δεν επηρεάζει μόνο την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας και τις επιδόσεις των μαθητών αλλά και τη στάση τους απέναντι στα γνωστικά αντικείμενα. Ένα δημιουργικό και -γιατί όχι γοητευτικό- μάθημα γίνεται αφετηρία για μια πιο ουσιαστική και δημιουργική ενασχόληση του μαθητή μαζί του. Αντίθετα, μια πληκτική διδασκαλία στην τάξη αποθαρρύνει ακόμη και όσους μαθητές έχουν θετική προδιάθεση απέναντι στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο. Πιστεύω ότι το μάθημα της ιστορίας είναι μια αντιπροσωπευτική περίπτωση σχολικού μαθήματος που οι παραπάνω διαπιστώσεις επιβεβαιώνονται.
Κύριο μέρος
1ο ερώτημα
Σε περίπτωση συμφωνίας:
Πραγματικά πιστεύω ότι το μάθημα της ιστορίας στο σημερινό σχολείο αδικείται από τον τρόπο διδασκαλίας του:
- Εδράζεται στη στείρα απομνημόνευση ενός τεράστιου όγκου λεπτομερειών σχετικά με ονόματα, χρονολογίες και γεγονότα, η οποία καθίσταται αφόρητη και παράλογη στα μάτια των εφήβων.
- Δεν ευνοεί – όταν δεν αποκλείει εντελώς – τη διαφορετική άποψη πάνω στα γεγονότα, την ανοιχτή συζήτηση και μελέτη με βάση διαφορετικές πηγές και οπτικές. Η πίεση για την κάλυψη της εξεταστέας ύλης δεν αφήνει πολλά περιθώρια στον εκπαιδευτικό και τον μαθητή για εμβάθυνση στα γεγονότα, τα οποία διδάσκονται χωρίς καμία συζήτηση και χωρίς την προβολή της «αλήθειας» των άλλων.
- Η καθηγητοκεντρική διδασκαλία οδηγεί σε ένα μάθημα πληκτικό και κουραστικό, στερημένο από τη χαρά που προκύπτει από την απόκτηση γνώσης: ο εκπαιδευτικός εξετάζει το προηγούμενο κεφάλαιο και στη συνέχεια παραδίδει το επόμενο. Σε αυτή τη διαδικασία ο μαθητής έχει ένα απολύτως παθητικό ρόλο.
Οφείλουμε, ωστόσο, να αναγνωρίσουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχουν υπάρξει σημαντικές πρωτοβουλίες για μια πιο δημιουργική και ελκυστική διδασκαλία του μαθήματος με την αξιοποίηση και των νέων τεχνολογιών. Επιπλέον δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκπαιδευτικών που -ενάντια στις συνθήκες, τις συνήθειες και τα περιορισμένα εκπαιδευτικά μέσα- υιοθετούν μη συμβατικούς τρόπους διδασκαλίας της ιστορίας και λειτουργούν περισσότερο ως συντονιστές / υποκινητές της προσπάθειας των μαθητών πάρα ως μηχανές μετάδοσης έτοιμων γνώσεων. Ωστόσο, δεν αποτελούν τον κανόνα, ή έστω την κυρίαρχη κατεύθυνση.
Σε περίπτωση διαφωνίας:
Πραγματικά πιστεύω ότι οι επικρίσεις που δέχεται σήμερα ο τρόπος διδασκαλίας του μαθήματος της ιστορίας είναι υπερβολικές:
- Η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και των διαδικτυακών εφαρμογών έχει προσδώσει στην διδασκαλία του μαθήματος ένα διαφορετικό σε σχέση με το παρελθόν χρώμα, καθιστώντας το πιο ελκυστικό στους μαθητές. Πολλοί εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν ήδη αυτές τις εφαρμογές για την παιχνιδοποίηση του μαθήματος ή για την παρουσίαση της ύλης. Στο σχολικό εργαστήριο ή στον υπολογιστή στο σπίτι τους οι μαθητές αναζητούν πληροφορίες, συγκρίνουν, συνθέτουν εργασίες κ.ά. Φυσικά, καθυστερήσεις και αδυναμίες ακόμη υπάρχουν. Ωστόσο έχει γίνει ένα σημαντικό βήμα σε σχέση με το παραδοσιακό, πληκτικό μάθημα του παρελθόντος.
- Το σημερινό κλίμα ως προς τη διδασκαλία του μαθήματος είναι περισσότερο θετικό σε σχέση με το παρελθόν στην προβολή και της διαφορετικής άποψης, της «αλήθειας» των άλλων. Και οι εκπαιδευτικοί είναι περισσότερο δεκτικοί σε αυτό και το πρόγραμμα σπουδών πιο ανοιχτό σε σχετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Παραδείγματα τέτοιων δραστηριοτήτων από σχολεία της χώρας μπορούμε να βρούμε αρκετά με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο. Επίσης γνωρίζουμε από την εμπειρία μας στην τάξη ότι συχνά η διδασκαλία ενός γεγονότος γίνεται αφετηρία να ακουστούν διαφορετικές απόψεις κάποιες από τις οποίες μπορεί να είναι αιρετικές ή και ακραίες.
- Πιστεύω ότι είναι άδικη η κριτική που ασκείται όσον αφορά την απομνημόνευση στο μάθημα της ιστορίας και την «απουσία κρίσης». Γιατί η κριτική σκέψη πρέπει να στηρίζεται σε μια περιουσία γνώσης, την οποία ο μαθητής θα αποκτήσει καταβάλλοντας κόπο και αφιερώνοντας χρόνο. Και οπωσδήποτε θα αναγκαστεί να απομνημονεύσει συγκεκριμένα δεδομένα, όπως ακριβώς συμβαίνει σε όλα τα μαθήματα και σε όλες τις επιστήμες. Για ποιο λόγο η ιστορία να αποτελεί εξαίρεση σε αυτό; Και επιπλέον: τι αξία έχει η κριτική σκέψη η οποία δε στηρίζεται σε αποκτημένη γνώση;
Συμπερασματικά, χωρίς να παραβλέπω τα υπαρκτά προβλήματα, θεωρώ ότι η διδασκαλία της ιστορίας στο σχολείο βρίσκεται στο σωστό δρόμο και μπορεί διαρκώς να βελτιώνεται. Αρκεί να στηρίζεται την αγάπη του εκπαιδευτικού, τη στήριξη της πολιτείας και τη θετική προδιάθεση των μαθητών. Γιατί σε τελική ανάλυση, η ποιότητα της διδασκαλίας ενός μαθήματος εξαρτάται από τη διάθεση του εκπαιδευτικού και από την ανταπόκριση και το ενδιαφέρον των μαθητών. Εάν αυτά δεν υπάρχουν, τότε οποιοσδήποτε τρόπος διδασκαλίας δεν μπορεί παρά να είναι πληκτικός.
2ο ερώτημα: Πώς θα μπορούσε να συμβάλει ο ίδιος ο νέος, ώστε να αποκτήσει ιστορική αντίληψη και παιδεία;
Δικαιούμαστε να περιμένουμε πολλά από διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας στο σχολείο. Αλλά δεν μπορούμε να περιοριζόμαστε σε αυτό. Γιατί η απόκτηση ιστορικής αντίληψης και παιδείας είναι μία διαδικασία στην οποία πρέπει οπωσδήποτε να συμμετέχει ενεργά και ο ίδιος ο έφηβος και δεν μπορεί να εξαντλείται στη σχολική τάξη. Τι θα μπορούσαμε λοιπόν να κάνουμε εμείς οι νέοι; Μπορούμε να:
- Αντιμετωπίζουμε με σκεπτικισμό τις όποιες ιστορικές πληροφορίες δεχόμαστε είτε από το σχολικό βιβλίο είτε από τα ποικίλα κανάλια ενημέρωσης και κυρίως το διαδίκτυο είτε από καθημερινές συζητήσεις.
- Θέτουμε συγκεκριμένες ερωτήσεις (πότε, πού, πώς, γιατί, ποιες οι πηγές πληροφόρησής μας, ποιες μαρτυρίες/πηγές υπάρχουν, ποια οπτική γωνία καλύπτουν κτλ.), ελέγχουμε την αξιοπιστία και αξιολογούμε την ισχύ των απόψεων που μας μεταφέρονται.
- Αναζητούμε την άλλη άποψη, την «αλήθεια των άλλων, αυτή που αποκλίνει από τις επίσημες αφηγήσεις, και την υποβάλλουμε σε βασανιστικό έλεγχο.
- Αντιμετωπίζουμε τις διαφορετικές απόψεις με την κατανόηση ότι η αλήθεια είναι πάντοτε πολλαπλή και ότι κάθε άποψη εμπεριέχει έναν μόνο κόκκο αλήθειας.
- Προσπαθούμε να κατανοήσουμε το παρελθόν με βάση τις συνθήκες της εποχής του και τις αντιλήψεις των ανθρώπων του. Δεν προσπαθούμε να το κατανοήσουμε μέσα από τους παραμορφωτικούς φακούς της εποχής μας, γιατί θα βγάλουμε λανθασμένα συμπεράσματα.
- Ενδιαφερόμαστε για το παρελθόν όχι από μια περιέργεια εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα, αλλά για να αξιοποιήσουμε τα συμπεράσματά μας στο σήμερα, αφού η καθημερινότητά μας είναι γεμάτη από φαινόμενα παρόμοια με αυτά του παρελθόντος. Εξάλλου, η ιστορία αφορά όλους μας, είτε εμείς ενδιαφερόμαστε είτε όχι για αυτή.
Επίλογος
Μπορεί η ιστορία να αφορά όλους τους ανθρώπους, ωστόσο αφορά σίγουρα περισσότερο τους νέους, γιατί αυτοί χρειάζονται τα διδάγματά της για να συνδέσουν το παρελθόν με το παρόν και να οικοδομήσουν το μέλλον. Για αυτό και η ανάπτυξη της ιστορικής αντίληψης και της ιστορικής παιδείας έχει πρωτεύουσα σημασία για τους εφήβους και κατ’ επέκταση, το ελληνικό σχολείο.
Σας ευχαριστώ
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 